تدریس کلمه هایی مثل « زیاد ، سیاه ، بیا ،بیابان ، خیابان و....» چگونه است ؟

قبل از پاسخ به این سؤال آموزگاران محترم باید نکاتی را در مورد مصوت ( ی /i ) وصامت (ی /y ) بدانند:

1-درصورتی که این شکل  در واژه ای ابتداصامت /y/وبعد مصوت/i/ قرار بگیرد ، هردو شکل نوشته وتلفظ می شوند.
مثال: تعیین/ta?yin/، تغییر/taqyir/، آیین/âyin/، پایین/pâyin/،پاییز/pâyiz/،می آییم/mi â yim/،می گوییم/mi gu yim/و ....
2-درصورتی که در واژه ای ابتدا صدای مصوت /i/وبعد صدای صامت /y/شنیده شود ،یک شکل نوشته می شود وهردو به ترتیب تلفظ می شوند.
مثال: سیاه/siyâh/، میان/miyân/، پیاز/piyâz، خیابان/xiyâbân/،زیاد/ziyâd/و ...
البته تلفظ این گونه کلمه ها در گویش های مردم متفاوت است .برای مثال کلمه ی سیاه به چهار شکل تلفظ می شود :( si âh  -  sy âh -   si  yâh  -se yâh) از نظر واج نگاری ضورت 1و2رابه طور کلی باید کنار گذاشت .فقط باید دید که صورت های 3و4 کدام مرجح تراست.آنچه مسلم است ،بایدمطابق «زبان معیار یا زبان رسمی»یعنی زبانی که درمرکزسیاسی کشوراز نظر آماری بیشترین رواج را دارد ،پذیرفت  .بنابراین چون تلفظ دقیق واژه ی سیاه وواژه های نظیر آن را نمی توانیم براساس ضبط مکتوب آن تعیین نماییم،ناچار آن راتابع تلفظ عادی مردم قرار داده وضبط (si yâh) را مسلم دانسته ایم.

3- در زبان شناسی پدیده ای داریم که به آن همگونی یا تجانس می گویند .یعنی گاهی تلفظ آواهایی که به هم نزدیک هستند مثل:(y-i-e)در اثر مجاورت روی محور همنشینی تغییر می کند .« ب زینت یا ب تأکید » رادر آغاز وجه امری یا التزامی بعضی ازافعالی مانند: « بِیا/be yâ/» و«بِیفت /be yoft/»و... در نظر بگیرید صدای /e/در اثر مجاورت با/y/تمایل به /i/می کندواین کلمه /bi-yâ/تلفظ می شود.چنانکه می دانیم تلفظ این جزء پیشین افعال فارسی « بِ /be/» است در حقیقت  کلمه ی بیا از سه جزءتشکیل شده است ( بِ /be/زینت + ی/y/صامت میانجی +   آ /â/ماده ی فعل آمدن). بنابر این تلفظ صحیح آن چنین است: بِیا (be – yâ)  نه بیا(bi –yâ).

تدریس برای دانش آموز:

آموزگار می تواند به دو صورت این کلمه هارا آمورش دهد:

1-      یا کلّی آموزی کنید یعنی چند کلمه که دانش آموزان صداهای آن ها را خوانده اند مثل : زیاد ، بیا ، بیابان و... را در نظربگیریدسپس به دانش آموزان بگویید من هرصدایی راکه نوشتم ،شما بلند بخوانید . آنگاه معلم با گچ رنگی می نویسد:

زی دانش آموزان می خوانند : زیمعلم صدای بلافاصله ا را به آن می چسباند ومی گوید حالابخوانید: دانش آموزان می خوانند : زیا معلم صدای آخر یعنی د را هم به دنبال آن می نویسد ومی گوید

 بچه ها حالا بخوانید. دانش آموزان می خوانند : زیاد

مطابق الگو های زیر البته شما آنها را به دنبال هم دریک کلمه بنویسید،نه جداجدا

زی ← زیا ← زیاد

می ← میا ← میان

سپس چند کلمه از این نوع روی تخته بنویسید واز دانش آموزان بخواهید این چنین کلمه ها را فقط به همین شکل بنویسند نه به شکل دیگر . هرگز از دانش آموزان نخواهید که این نوع کلمه هارا بخش وصداکشی کنند.

2-      در روش آموزشی دوم می توانید قاعده آموزی کنید.

توضیح دهید :بچه ها وقتی در کلمه ای  ابتدا (ی ) «اشاره به مصوت(ی )در جدول الفبا » وسپس (ی ) «اشاره به صامت(ی )در جدول الفبا » آمده باشد. فقط یکی از نشانه ها نوشته می شود. به این شکل:

زی← زییا ← زیاد

برعکس ؛ اگر در کلمه ای ابتدا (ی ) «اشاره به صامت(ی)در جدول الفبا » وبعد (ی ) «اشاره به مصوت(ی )در جدول الفبا » بیاید ،هر دو نشانه را می نویسیم مانند:

پاییز                پایین           می آییم       

 می شوییم              تغییر

3- برخی از آموزگاران از طریق بخش کردن این گونه کلمات را اموزش می دهند واین طور به دانش آموزان توضیح می دهند که هرگاه کلمه را بخش کنیم ،وهر کدام از نشانه ها دردو بخش بود یکی در آخر بخش قبلی ودیگری در اول بخش بعدی ،یکی از شکل ها را می نویسیم مثل:

زی← یاد =زیاد

ولی اگر هر دو نشانه در یک بخش قرار گرفت هر دوشکل را می نویسیم:

پا ← یین  

می ←شو←ییم